PSYCHOONKOLOG - KIEDY WARTO SKORZYSTAĆ?

Wstęp

Definicja psychoonkologii

Psychoonkologia to dziedzina na pograniczu psychologii i medycyny która łączy różne dyscypliny, skupiając się na psychologicznym wsparciu dla osób chorych onkologicznie. W jej zakres wchodzi także pomoc dla rodzin pacjentów, ponieważ ciężka choroba bliskiej osoby wpływa na całą rodzinę. Dzięki wsparciu psychoonkologów, pacjenci mogą łatwiej przechodzić przez chorobę i proces leczenia, co ułatwia im powrót do zdrowia. Pacjenci, którzy otrzymują profesjonalną pomoc psychologiczną, osiągają lepsze wyniki w leczeniu. Wsparcie ze strony rodziny jest także bardzo istotne. Gdy bliscy mają świadomość przebiegu choroby i potrafią odpowiednio wspierać pacjenta, chorzy zdobywają większą motywację i siłę do walki z nowotworem oraz aktywnego uczestniczenia w procesie leczenia.

Znaczenie psychoonkologii

Psychoonkologia odgrywa kluczową rolę na wszystkich etapach choroby. Na początku, gdy pacjent i jego bliscy dowiadują się o diagnozie, pomaga im przetworzyć często nieoczekiwaną i szokującą informację, a także budować motywację do efektywnego leczenia. W trakcie leczenia, psychoonkolog wspiera pacjenta pomagając mu i jego rodzinie radzić sobie ze stresem związanym ze zmianą sytuacji życiowej, niepewnością i kryzysem.

Pod koniec leczenia, niezależnie od jego wyników, pacjent i jego bliscy przechodzą przez kolejną znaczą zmianę. Ci, którzy kończą terapię onkologiczną, często nadal borykają się z traumą, lękiem i kosztami emocjonalnymi leczenia. Psychoonkolog może pomóc im poradzić sobie z tymi trudnymi doświadczeniami, wzmacniając poczucie własnej wartości pacjenta oraz wspierając rodzinę w przetrwaniu tego trudnego okresu.

Rozdział 1: Czym zajmuje się psychoonkolog

Zakres działań

Psychoonkolog to specjalista, który ma za zadanie wspierać pacjenta w procesie zdrowienia, dbając o jego potrzeby psychiczne. Wiadomo, że psychiczne nastawienie ma kluczowe znaczenie w trakcie leczenia – pozytywne podejście może je przyspieszyć i ułatwić, podczas gdy apatia i zniechęcenie mogą je utrudniać. Psychoonkolog zajmuje się także poprawą relacji w rodzinie pacjenta. Choroba nowotworowa oddziałuje nie tylko na samego chorego, ale również na cały system rodzinny – bliskich, rodziców, dzieci, małżonków i partnerów. Oni również muszą odnaleźć się w nowej sytuacji i nauczyć się, jak skutecznie wspierać chorego. W ten sposób psychoonkolog pomaga również w “leczeniu” relacji rodzinnych.

Rola psychoonkologa w procesie leczenia

Psychoonkolog odgrywa kluczową rolę w kompleksowym procesie leczenia pacjentów onkologicznych, wspierając zarówno samych pacjentów, jak i ich rodziny na różnych etapach choroby. Oto główne aspekty tej roli:

1. Wsparcie emocjonalne i psychiczne:
   

   1. Radzenie sobie z diagnozą

   2. Pomoc w trakcie leczenia

   3. Wsparcie w okresie remisji

2. Poprawa jakości życia:

   1. Zarządzanie objawami i bólem

   2. Redukcja stresu

3. Wsparcie dla rodziny:

   1. Edukacja i informacja

   2. Wsparcie emocjonalne

   3. Poprawa komunikacji

4. Interwencje terapeutyczne:

   1. Terapia indywidualna

   2. Terapia grupowa

   3. Terapia rodzinna

5. Edukacja i profilaktyka:

   1. Skolenia i warsztaty

   2. Promocja zdrowia psychicznego

Rozdział 2: Kiedy warto skorzystać z pomocy psychoonkologa

Diagnoza oraz przebieg leczenia nowotworu

Psychoonkolog odgrywa kluczową rolę w wsparciu pacjentów i ich rodzin na etapie diagnozy nowotworu. Diagnoza nowotworu to często szokująca i stresująca wiadomość, która wymaga odpowiedniego wsparcia psychicznego. Proces leczenia u psychoonkologa jest złożony i dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz jego rodziny. Poniżej przedstawiamy typowy przebieg leczenia u psychoonkologa, obejmujący różne etapy interwencji i wsparcia.

1. Pierwsza wizyta

Ocena początkowa:

1. Wywiad wstępny: Psychoonkolog przeprowadza szczegółowy wywiad, aby zrozumieć historię medyczną pacjenta, jego aktualny stan psychiczny oraz emocjonalny.

2. Ocena potrzeb: Określenie specyficznych potrzeb pacjenta i jego rodziny, w tym lęków, obaw oraz oczekiwań dotyczących terapii.

3. Planowanie: Ustalenie celów terapii oraz opracowanie wstępnego planu leczenia.

2. Sesje terapeutyczne

Regularne spotkania:

1. Częstotliwość: Spotkania mogą odbywać się co tydzień, co dwa tygodnie lub rzadziej, w zależności od potrzeb pacjenta.

2. Indywidualne sesje: Skupienie się na osobistych doświadczeniach pacjenta, jego emocjach, myślach i reakcjach na chorobę.

Metody terapeutyczne:

1. Techniki poznawczo-behawioralne (CBT): Pomoc w zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowań, które mogą wpływać na przebieg choroby.

2. Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT): Praca nad akceptacją trudnych emocji i myśli oraz skupienie się na wartościach życiowych pacjenta.

3. Mindfulness: Nauczanie technik uważności, które pomagają pacjentowi żyć w chwili obecnej i radzić sobie ze stresem.

Wsparcie emocjonalne:

1. Radzenie sobie ze stresem: Techniki relaksacyjne, medytacja, ćwiczenia oddechowe.

2. Zarządzanie lękiem i depresją: Identyfikacja i praca nad specyficznymi lękami oraz objawami depresji związanymi z chorobą nowotworową.

3. Budowanie odporności psychicznej: Wzmacnianie poczucia własnej wartości, pewności siebie i zdolności do radzenia sobie z trudnościami.

3. Wsparcie dla rodziny

Sesje rodzinne:

1. Komunikacja: Poprawa komunikacji między pacjentem a jego rodziną, ułatwienie wyrażania uczuć i potrzeb.

2. Edukacja: Dostarczanie informacji na temat choroby, procesu leczenia oraz jak najlepiej wspierać chorego.

3. Wsparcie emocjonalne: Pomoc członkom rodziny w radzeniu sobie z ich własnymi emocjami i stresem.

4. Monitorowanie i ewaluacja

Regularna ocena postępów:

1. Ocena efektywności: Regularne sprawdzanie, czy cele terapeutyczne są osiągane i jak pacjent reaguje na leczenie.

2. Dostosowanie terapii: Wprowadzanie zmian w planie leczenia w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby pacjenta.

5. Zakończenie terapii

Przygotowanie do zakończenia terapii:

1. Ocena końcowa: Podsumowanie osiągnięć i postępów pacjenta.

2. Planowanie przyszłości: Opracowanie planu działania na przyszłość, w tym strategie radzenia sobie ze stresem i trudnościami po zakończeniu terapii.

6. Kontynuacja wsparcia

Sesje przypominające:

1. Kontynuacja wsparcia: Możliwość regularnych spotkań kontrolnych w celu monitorowania stanu psychicznego pacjenta i jego postępów.

2. Wsparcie w razie potrzeby: Oferowanie dodatkowych sesji w przypadku nawrotu lęków, depresji lub innych problemów emocjonalnych.

Leczenie u psychoonkologa to dynamiczny i indywidualnie dostosowany proces, który ma na celu wsparcie pacjenta i jego rodziny na każdym etapie choroby, pomagając im radzić sobie z wyzwaniami emocjonalnymi, psychicznymi i społecznymi związanymi z chorobą nowotworową.

Okres adaptacji i rehabilitacji

W każdej fazie choroby nowotworowej psycholog odgrywa kluczową rolę w pomaganiu pacjentom w odkrywaniu nowych ról i możliwości. Chorzy często podkreślają, że mimo iż choroba wiele im odebrała, to również przyniosła nowe doświadczenia, nauczyła ich wiele i ukazała nowe perspektywy. Te nowe umiejętności i możliwości można wykorzystać do poprawy jakości życia.

Praca z psychologiem obejmuje także pracę nad przekonaniami pacjenta. Negatywne i często nieprawdziwe wyobrażenia na temat choroby mogą potęgować lęk i stres. Dlatego ważne jest, aby pomóc pacjentowi w zmianie tych przekonań na bardziej pozytywne, co może znacząco wpłynąć na jego adaptację do różnych etapów choroby.

Równie ważne jest zrozumienie emocji pacjenta przez cały okres choroby. Oprócz najtrudniejszych momentów, choroba może prowadzić do przeżywania różnych form żałoby – po zdrowym “ja”, po utracie części ciała czy niespełnionych planach. Praca nad budowaniem realnej nadziei, która może wspierać zdrowienie i pomagać w wyznaczaniu nowych celów, jest kluczowa w radzeniu sobie z życiowymi zmianami spowodowanymi chorobą.

Należy również wspomnieć o wsparciu, jakie psycholog może udzielić rodzinie i bliskim pacjenta. Poprawa komunikacji, pomoc w rozwiewaniu wątpliwości dotyczących rozmów z pacjentem, oraz nauka właściwych reakcji na różne zachowania chorego są niezmiernie ważne. Takie wsparcie od bliskich, pełne miłości i oddania, jest niezastąpione i nie może być w pełni zastąpione przez żadnego specjalistę.

Rozdział 3: Korzyści z korzystania z pomocy psychoonkologa

Wsparcie dla rodziny i bliskich

Jak wspierać osobę mającą raka?

Dla osoby chorej na nowotwór dużą trudnością jest bezsilność oraz bezradność, szczególnie w sytuacji hospitalizacji. W zależności od stanu zdrowia nawet najprostsze czynności, mogą teraz stanowić wyzwanie, dlatego wielu chorych uznaje, że nie ma żadnego wpływu na swoje życie i zdrowie. Taka postawa powoduje stres i obniża zdolność organizmu do radzenia sobie z chorobą. Ważne jest więc by wspierać niezależność i poczucie kontroli nad własnym życie. Naturalne jest, że przy tak ciężkiej chorobie pewne aktywności związane z pracą lub obowiązkami domowymi muszą zostać ograniczone, nie należy jednak na siłę “uszczęśliwiać” osoby chorej wyręczając ze wszystkich czynności.

Pierwszą rzeczą, którą może zrobić krewny lub inna bliska osoba, jest NIE UNIKAĆ OSOBY MAJĄCEJ RAKA. Samo bycie przy osobie chorującej może być już wystarczające, czasami naprawdę niewiele więcej trzeba, nie trzeba wielu słów. Zawsze WŁAŚCIWE BĘDZIE ZAPROPOPONOWANIE BLISKEJ OSOBIE PRAKTYCZNEJ POMOCY: podwiezienie do szpitala, przygotowanie obiadu, odebranie dzieci ze szkoły.

Ponadto nie warto opowiadać historii o tym, jak ktoś umarł na raka, ani doradzać alternatywnych lub ludowych metod leczenia, takich jak stosowanie ziół lub suplementów diety, czy przestrzeganie specjalnych diet. Lepiej opowiadać osobie pozytywne historie osób, które skutecznie przeszły leczenie raka i są w remisji.

Dla osoby chorej na nowotwór dużą trudnością jest odczuwana bezsilność, bezradność szczególnie w sytuacji hospitalizacji. W zależności od stanu zdrowia nawet najprostsze czynności, mogą teraz stanowić wyzwanie, dlatego wielu chorych uznaje, że nie ma żadnego wpływu na swoje życie i zdrowie. Taka postawa powoduje stres i obniża zdolność organizmu do radzenia sobie z chorobą. Ważne jest więc by wspierać niezależność i poczucie kontroli nad własnym życie. Naturalne jest, że przy tak ciężkiej chorobie pewne aktywności związane z pracą lub obowiązkami domowymi muszą zostać ograniczone, nie należy jednak na siłę “uszczęśliwiać” osoby chorej wyręczając ze wszystkich czynności.

Nie należy też bać się rozmowy z chorym na temat naszych emocji.

Kiedy w samolocie spada nagle cieśninie, maskę tlenową należy najpierw założyć sobie, a dopiero później dziecku. To rozwiązanie wydaje się nie intuicyjne, ponieważ większość ludzi odczuwa naturalną potrzebę opieki nad potomstwem, jednak, jeśli stracimy przytomność, dziecko pozostanie bezbronne. Analogicznie udzielając wsparcia psychicznego w chorobie nowotworowej, warto mieć świadomość, że trudno dobrze pomagać, jeśli samemu jest się sfrustrowanym, przemęczonym, bezradnym i przerażonym. Jako osoby wspierające mamy prawo czuć się źle, ponieważ sami znajdujemy się w bardzo trudnej sytuacji psychicznej. Z jednej strony boimy się o zdrowie i życie bliskiej osoby, co powoduje silny stres, z drugiej natomiast dbanie o własne potrzeby, kiedy ktoś obok umiera, może wydawać się egoizmem.
Już samo zdanie sobie sprawy z faktu, że te przeżycia i uczucia są całkowicie naturalne dla wielu osób jest źródłem ukojenia. Nie należy też bać się rozmowy z chorym na temat naszych emocji, a jeśli nie możemy czegoś dla niego zrobić powiedzmy o tym wprost.

Jeżeli odczuwamy złość w trakcie rozmowy, zawsze możemy użyć “komunikatu ja”, czyli wyrażenia emocji związanych z konkretnym zachowaniem, a nie ocenianiem osoby, na przykład “Kiedy niezdrowo się odżywiasz, robi mi się przykro, bo boję się o twoje życie”. Otwarta komunikacja z wyrażeniem trudnych emocji może scalać partnerską relację. Chorzy pocieszając bliskich wychodzą na moment z “roli” bezbronnej ofiary raka i mogą doświadczać własnej siły psychicznej.

Mądre wsparcie w chorobie nowotworowej wynika ze znajomości psychologii raka, która przekłada się na zrozumienie sytuacji oraz potrzeb osoby chorej. Każdy kryzys życiowy wiąże się z poważnym zagrożeniem, ale też szansą. Nieprzypadkowo w języku chińskim słowo weiji (kryzys) składa się z dwóch znaków wyrażających niebezpieczeństwo i początek nowej drogi. W sytuacjach granicznych, do których bez wątpienia zalicza się ciężka choroba, występuje przeświadczenie, że życie już nigdy nie będzie takie samo, co w cale nie musi być złą wiadomością. Choroba nowotworowa może być więc destrukcyjną siłą osłabiającą więzi z bliskimi, ale też motywacją do zbudowania głębokiej relacji opartej na otwartości, trosce i empatii.

Podsumowanie

Rola psychologa/psychoonkologa zmienia się na przestrzeni procesu leczenia. Począwszy od pierwszej fazy choroby, psychoonkolog udziela wsparcia i pomocy w akceptacji i zrozumieniu diagnozy. Dalej jego praca przechodzi w rolę edukacyjną i wspomagającą rozwojowo w procesie leczenia. Psycholog pracuje z postawami i przekonaniami nt. choroby nowotworowej, zarówno u chorego, jak i jego rodziny. W sytuacji, kiedy pacjent jest pod opieką paliatywną, praca psychoonkologa obejmuje w dalszym etapie kontakt z pacjentem i jego rodziną, w końcowej fazie jest to praca z osobami w żałobie. W każdym momencie najważniejsza jest przede wszystkim obecność i wsparcie, jakiego udziela psycholog oraz otwartość i gotowość do towarzyszenia w przeżywaniu trudnych emocji.

Jak może pomóc psycholog:

• udzielić wsparcia w sięganiu po naturalne zasoby pacjenta (osobowość, mocne strony, dotychczasowe doświadczenia);

• pomóc w wyrażaniu emocji i ich ekspresji (zachęcić do wyrażania siebie);

• pomóc w adaptacji do choroby (wskazówki logistyczne i mentalne);

• przygotować do poszczególnych etapów choroby;

• nauczyć relaksacji i wizualizacji (formy odprężenia i pracy z ciałem);

• udzielić wsparcia w regulacji emocji;

• przywrócić równowagę, która została zachwiana chorobą (choroba traktowana jako epizod, który niespodziewanie pojawił się w historii życia osoby, ale na pewno nie wszystko co dobre zostało przez nią zabrane);

• być obecnym, wysłuchać, podążać za pacjentem w jego rozważaniach i uczuciach;

• obalać mity na temat nowotworów (praca z przekonaniami);

• prowadzić pracę nad utratami (utratą zdrowia, kontaktów z bliskimi, planami związanymi z przyszłością i innymi);

• pracować z rodziną, przygotować bliskich na stratę i żałobę.

Zachęta do korzystania z pomocy specjalistów

• Są sytuacje, kiedy człowiek radzi sobie sam. Zazwyczaj zależy to od wsparcia rodziny, od możliwości, na przykład, przekwalifikowania się lub przejścia do innego obszaru zawodowego, albo w ogóle zajęcia się czymś, ponownego być społecznie aktywnym, poszukiwanym i interesującym. Jeśli osoba po chorobie to ma, to prawdopodobnie sama przejdzie przez wszystkie etapy. Ale częściej w pewnym momencie coś się nie układa — albo rodzina nie rozumie, albo społeczeństwo nie akceptuje, z pracy, na przykład, albo została zwolniona, albo nie chcą jej przyjąć, albo osoba sama czuje, że nie jest w stanie robić tego, co wcześniej, przed chorobą, robiła z łatwością. Wtedy włącza się trudne postrzeganie samego siebie: już nie jestem w stanie tego, do czego wcześniej byłem zdolny i nie mogę siebie zaakceptować w ten sposób. Trudno jest dojść do tego, że taki, jak teraz (może trochę mniej zdolności, możliwości, mniej siły), — jestem również zdolny do pracy, mogę wiele zrobić.

• Innym rozwiązaniem jest często pójście pacjentów do lekarzy psychiatrów po leczenie farmakologiczne, co jest dobrą opcją, ponieważ kliniczna depresja jest niebezpieczna: przede wszystkim groźne są myśli samobójcze.

• Spośród pacjentów z diagnozą onkologiczną 30% ma skłonność do rozwinięcia objawów depresyjnych z tendencjami samobójczymi.

• Psychoterapia działa albo jako uzupełnienie, albo jako osobny mechanizm. Psychoterapia może być także uzupełnieniem do farmakoterapii.

Możesz zapisać się na wizytę psychoonkologiczną poprzez formularz kontaktowy oraz napisać na: kupryjaniukanna@gmail.com

Możesz skorzystać z bezpłatnej konsultacji, realizowanej w ramach praktyk studenckich. Jeżeli chciałbyś/ chciałabyś uzyskać więcej informacji, to napisz na: kupryjaniukanna@gmail.com